بررسی ترتیب سلولی شبکیه چشم گاو ماهی عمق زی دریای خزر neogobius bathybius از سواحل استان گیلان

بینایی در اغلب ماهیان حس بسیار مهمی است و نقش اساسی در تغذیه، تشخیص دشمن، جفت یابی، واکنش های تدافعی از جمله تغییر رنگ برای همانگی با محیط و استتار، مهاجرت عمودی و رفتار ماهی نسبت به قلاب و دام های ماهیگیری دارد. قابلیت های چشم به میزان زیادی توسط ساختار و عملکرد شبکیه تعیین می شود. گاو ماهی عمق زی (neogobius bathybius) از خانواده گاو ماهیان (gobiidae) و بستر زی بوده که در دریای خزر در اعماق 50-60 متری زندگی می کند. پس از تلف شدن ماهی بلافاصله چشم ها جدا شده و در محلول تثبیت کننده بوئن به مدت 24 ساعت قرار گرفتند. پس از جدا کردن صلبیه چشم راست، شبکیه به 4 ربع پشتی-گیجگاهی، شکمی-گیجگاهی، شکمی-بینی و پشتی-بینی تقسیم گردید و پس از مراحل آبگیری، شفاف سازی و قالب گیری با پارافین مقاطع با ضخامت 5 میکرون به روش هماتوکسیلین و ائوزین رنگ آمیزی شدند. قطعات بافتی مناسب از نوار بافتی جدا و جهت پارافین زدایی و شفاف سازی نمونه ها به ترتیب از گزیلول و متانول استفاده شد. در ادامه، قطعات بافتی مورد نظر بر روی پایه میکروسکوپ الکترونی قرار گرفته، بوسیله روکش طلا پوشانده شدند و توسط میکروسکوپ الکترونی نگاره عکسبرداری انجام شد. شبکیه گاو ماهی عمق زی، دارای سلول های استوانه ای و سلول های مخروطی از نوع منفرد و دوگانه می باشد، که بدون هیچ نظمی و بصورت پراکنده قرار گرفته اند. نسبت r/c شبکیه در حدود 5/3 تا 4 است. بنابراین این ماهی دید رنگی مطلوبی ندارد. بیشترین تراکم سلول های مخروطی در بخش پشتی-گیجگاهی شبکیه چشم این ماهی است، که سبب بینایی مطلوب در ناحیه جلویی- شکمی میدان دید می شود. با توجه به مشاهدات سیستم پاسخ حرکتی شبکیه در این ماهی پاسخ مناسبی به تغییرات نور محیطی می دهد. بنابراین قابلیت بینایی مطلوب را در هر دو حالت نور کم (اعماق زیاد) و نور زیاد (مهاجرت جهت تخم ریزی به اعماق کم) دارا می باشد. در گاو ماهی عمق زی مانند ماهیان ساکن در اعماق، که دسترسی محدودی به نور دارند، حس بینایی اهمیت کمتری نسبت به ماهیان سطح زی دارد.